ABCOUDE - De arbeidsmarkt is geflexibiliseerd, maar is dat de wens van werknemers en werkgevers? Wat willen werkgevers en werkenden als je in hun hart kijkt? Onderzoekers van het Verwey-Jonker Instituut gingen op zoek naar wensen, verwachtingen en motieven ten aanzien van vast en flexibel werk. Eigenlijk willen beide groepen hetzelfde: zekerheid, zo blijkt.

• Driekwart werkgevers geeft vaste contracten
• Tijdelijk contract vaak gebruikt als proefperiode
• Doorbetaling langdurig ziekteverzuim heikel punt

Zie ook: Lonen flexwerkers lopen sterk uiteen

De bevindingen staan in 'Zoeken naar zekerheid in vast en flexibel werk'. Enkele resultaten van het noeste speurwerk.

Werkgevers laten zich bij het inhuren van personeel in verschillende contractvormen leiden door het werk dat wordt verwacht en de conjunctuur. Werkgevers laten zich ook leiden door financiële ruimte, door de behoefte aan kwalitatief hoog, laag of gespecialiseerd personeel en door specifieke tradities in de sectoren of de bedrijfscultuur.

Pieken en dalen
Volgens de onderzoeker heeft de marktsector te maken met de opvang van pieken en dalen in de markt en met een zo efficiënt mogelijke bedrijfsvoering. Dat vertaalt zich in de inzet van zzp'ers en freelancers, van payrollers en uitzendkrachten, in de 0-uren contracten in de zorg. Die inzet van de flexibele schil heeft dus een achtergrond die al wat langer door onderzoekers van CBS en TNO wordt gesignaleerd.

Administratieve lasten
Ook het willen beperken van arbeidsrechtelijke risico’s en het omzeilen van administratieve lasten en handelingen speelt bij de werkgevers een rol. Daarbij gaat het vooral om het vermijden van de verplichtingen van doorbetaling bij ziekte – dat is een groot risico voor bedrijven, ze kunnen je de kop kosten – en de verschillende onderdelen van de Wet werk en zekerheid (Wwz). Als werkgever heb je geen invloed op de gezondheid van je werknemer, je draait er echter wel voor op als het misgaat. Het risico is niet in te schatten en niet te verzekeren. Als het misgaat moeten veel werkgevers vanwege de cao-afspraken het ziekengeld van vaste werknemers aanvullen tot 100 procent. Voor kleine bedrijven is langdurig ziekteverzuim bedreigend. De werkgevers hebben het gevoel dat ze zowel voor een zieke als voor een nieuwe werknemer moeten betalen.

De Wwz, die vooral bedoeld is om werknemers met een contract van bepaalde tijd eerder naar vast te loodsen, lijkt op een andere manier uit te werken. Veel werkgevers proberen de transitievergoeding te vermijden door maximaal twee contracten binnen 24 maanden te geven. Personeel aannemen en ontslaan indien nodig (als de werkvoorraad daar aanleiding toe geeft) is niet meer mogelijk, zeggen zij of in elk geval erg lastig want je moet rekening houden met gevolgen. Een werkgever zegt: Ik geef liever geen vaste contracten, maar tijdelijke contracten voor langere tijd, maar wettelijk gezien kan dat niet meer.



Wat willen werkgevers?
Werkgevers willen dat hun bedrijf blijft bestaan, dat het werk goed wordt uitgevoerd en dat zij er winst of in elk geval geen verlies mee draaien. Vast en flexibel personeel spelen daar beiden een rol in. Het adaptatievermogen van werkgevers en bedrijven wordt aanzienlijk vergroot door het inzetten van een flexibele schil. Maar liefst 35 procent van de werkgevers maakt gebruik van tijdelijke contracten, bijna 32 procent werkt met zzp'ers en freelancers en circa 16 procent geeft 0- uren contracten. Rond de 23 procent van de werknemers in Nederland heeft een flexibel contract (in dit percentage zitten geen zzp'ers).

Flexibiliteit
Werkgevers kiezen voor deze contracten juist vanwege de flexibiliteit die ze bieden. Als we hen vragen of ze hun flexibele werknemers op de een of andere manier compenseren voor het gebrek aan zekerheid, zeggen velen ‘nee’. Er is ook maar een hele kleine groep die vindt dat compensatie voor een onzeker bestaan een taak van werkgevers is. Terwijl uit dit onderzoek blijkt dat ongeveer driekwart van de geïnterviewde werknemers vindt dat werkgevers flexers meer zekerheden moeten (kunnen) aanbieden dan nu het geval is.

Ondanks alle discussie over flexibilisering is het vaste contract toch nog steeds de meest voorkomende contractvorm. Dit geldt voor de samenstelling van de werkzame bevolking (CBS 2015: 60 procent vast, 40 procent flexers – inclusief zzp'ers) en voor het gedrag van werkgevers: 74 procent van de werkgevers geeft vaste contracten aan personeel. Zij willen graag (ook) vast personeel. Dat heeft te maken met de behoefte aan gekwalificeerd vertrouwd personeel. Werkgevers benoemen dat zo: Ik geef vaste contracten vanwege behoud van kennis, deskundigheid en ervaring, maar ook om de betrokkenheid, binding en motivatie van die werknemers te stimuleren. Tijdelijke contracten worden vaak gegeven als voorschot: als ‘proeftijd’ zo zeggen de HR-managers of als een aanloopperiode naar een vast contract.

Wat willen werknemers?
Instituut Gak vroeg om voorkeuren van werkenden voor typen contractvormen naar leeftijdsgroepen.: tot 30 jaar, van 31 tot 50 jaar en van 51 tot en met de pensioenleeftijd. Wat blijkt? Het gros van de mensen heeft behoefte aan zekerheid, vastigheid of zoals ze het zelf soms noemen: een basis in het bestaan. Die wens komt in alle leeftijdsgroepen evenveel voor. Sommigen merken op dat een vast contract in feite misschien een schijnzekerheid is – voor burger en bank –, maar het geeft wel psychologische zekerheid.

Degenen die op zoek zijn naar flexibel werk, zijn niet per se op zoek naar een flexibele contractvorm – met minder verplichtingen voor werkgevers en werknemers –, maar hebben behoefte aan eigen regie op arbeid of op de verdeling van arbeid en zorg. Ze willen zelf hun uren in kunnen delen of bepalen wanneer ze thuis werken. Voor sommigen is uitzendwerk of een freelance opdracht gekoppeld aan afwisseling van werkgever en van type werk. We zien dat de behoefte aan flexibiliteit gemotiveerd wordt met een behoefte aan vrijheid om meer je eigen gang te kunnen gaan.

Hoe nu verder?
Zowel werkgevers als werkenden hebben behoefte aan zekerheid in het bestaan: zekerheid over inkomsten, zekerheid over het voortbestaan van het bedrijf en zekerheid over de kansen van het huishouden/de levensvorm waarin zij willen wonen. Daar dienen beleidsmakers rekening mee te houden als zij een sociaal verantwoord arbeidsmarktbeleid rond flexibilisering willen bewerkstelligen. In Nederland is de zekerheid waar werkenden behoefte aan hebben vooral geregeld in de vaste contracten, en een beetje in de tijdelijke. Geen wonder dat iedereen op vast koerst. De komende tijd zullen sociale partners de dialoog aan moeten gaan over hoe en waarin ze willen investeren om de onzekerheid van flexwerkers op het gebied van arbeid en de andere gebieden van het leven te beperken. Eén ding is zeker: er is een gedeeld belang bij zekerheid over beschikbare expertise en betrokkenheid.